Kemik iliği kanseri tek bir kanseri işaret etmemektedir. Akut lösemiler ve kronik lösemiler olmak iki ana başlık altında kemik iliği kanserleri değerlendirilebilir. Lösemilerin dışında Multipl Myelom da bir kemik iliği kanseridir. Kemik iliği özellikle kalça ve uyluk kemiği olmak üzere bazı kemiklerin merkezinde bulunan süngerimsi yapıya benzer bir dokudur. Kemik iliğinin en önemli özelliklerinden birisi de birçok kan hücresi tipine dönüşebilen kök hücreleri içermesidir. Kemik iliği kanserleri bir başka deyişle hematolojik kanserler tipine ve evresine göre farklı tedaviler gerektirmektedir.
Memorial Ataşehir Hastanesi Hematoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Hakan İsmail Sarı, kemik iliği kanserleri hakkında bilgi verdi.
Kemik İliği Kanseri Nedir?
Vücutta farklı tipte hücreler bulunmaktadır.
Vücut genellikle bu kan hücrelerini ihtiyaç olduğunda üretir. Bazen, bu hücreler kontrolsüz bir şekilde, çok hızlı ve anormal olarak çoğalabilir. Bu hastalıklar hematolojik kanserler ya da kemik iliği kanserleri olarak bilinir.
Kemik iliği kanserleri nelerdir?
Kemik iliğinde bulunan plazma hücreleri adı verilen hücrelerde ortaya çıkan bir kanser türüdür. Plazma hücreleri, bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynar ve yabancı partiküller ve mikroplarla savaşmak için gerekli antikorları üretir. Plazma hücreleri anormalleşerek kanser hücresi haline geldiklerinde ve kontrol dışına çıktıklarında, bu hastalığa multipl miyelom adı verilir. Bir tek plazma hücresi kanserleşir, çoğalır ve miyelom hücrelerini oluşturur. Miyelom hücreleri birçok farklı isimle bilinen anormal proteinler (antikor) yapar.
Bununla birlikte, anormal plazma hücrelerine sahip olan ancak aktif multipl miyelom olarak adlandırılacak kriterleri karşılamayan diğer plazma hücre bozuklukları da vardır. Bu diğer plazma hücre bozuklukları şunlardır:
Bu hastalıkların her birinin tanı konuş şekli, takibi ve tedavileri farklıdır. Ayrıca belli bir süre sonra miyelom hastalığına dönüşebilirler.
Kemik iliği vücutta bulunan çeşitli kan hücrelerini yapar. Lösemiler, beyaz kan hücrelerinin kanserleridir. Bazen bu tip kanserler diğer kan hücresi tiplerinden de başlayabilir. Kronik lösemiler yavaş ilerleyen kanserler iken, akut lösemiler hızlı ilerleme gösteren kanserlerdir.
Birkaç farklı lösemi türü vardır:
Akut lösemiler nedir?
Kronik lösemiler nedir?
Kemik İliği Kanseri Belirtileri Nelerdir?
Kemik iliği kanserlerinin belirtileri, vücudun neresinden başladığına, hastalık tipine, alt tipine ve hastalığın agresifliğine bağlı olarak değişebilir.
Multipl miyelom kemik iliği kanserinin belirtileri şu şekilde sıralanabilir;
Lösemi belirtileri şu şekilde sıralanabilir;
Kemik İliği Kanseri Tanısı Nasıl Konur?
Doktorunuz fizik muayene, tıbbi sorular ve kişinin kanına ve kemik iliği hücrelerine bakan testlere dayanarak hematolojik kanser tanısını koyabilir.
Kemik İliği Kanseri Neden Olur?
Vücutta farklı tipte kan hücreleri bulunmaktadır. Vücut ihtiyaç duydukça farklı tipteki bu hücreleri üretmektedir. Bu hücreler sonradan kazanılan bazı genetik bozukluklar neticesinde kontrolsüz bir şekilde, çok hızlı ve anormal olarak çoğalabilir. Bu hastalıklar hematolojik kanserler yani kemik iliği kanserleri olarak bilinir. Hücrelerin normalden daha hızlı ve anormal olarak çoğalmasının sebepleri net olarak bilinmemektedir.
Kemik İliği Kanseri Risk Faktörleri Nelerdir?
Kronik Miyeloid lösemi hastalığında özellikle risk faktörleri arasında radyasyon suçlanır.
Kemik İliği Kanseri Evreleri Nelerdir?
Akut lösemilerde kanser evrelemesi yoktur.
Multipl Miyelom hastalığında laboratuvar değerlerine göre evreleme yapılmaktadır.
Kronik Miyeloid löseminin 3 evresi bulunmaktadır. Kronik Miyeloid Lösemi evreleri dalak boyutu, hastanın yaşı, lösemi hücrelerinin oranı ve bazı kan tetkiklerine göre belirlenmektedir. İlk evre kronik stabil faz olarak isimlendirilmektedir. Akselere faz denilen 2. Evre ise hızlanmış evre olarak da bilinmektedir. Blastik evre adı verilen 3. Evre Kronik Miyeloid Lösemi ise hastalığın akut lösemiye dönüştüğü evredir.
Kronik Lenfositik Lösemi için 5 evre vardır
• Evre 0 da sadece lenfosit yüksekliği ve beyaz küre yüksekliği vardır.
• Evre 1 de bu yüksekliklere ilaveten patolojik lenf bezleri bulunur.
• Evre 2 de bunlara ilaveten dalak büyüklüğü saptanır.
• Evre 3 hastalığa bağlı kansızlık olduğunun gösterilmesi gerekir.
• Evde 4 de trombosit sayısının hastalığa bağlı 100 binin altında olması gerekir.
Kemik İliği Kanseri Tedavisi Nasıl Yapılır?
Kemik iliği kanseri tedavisi son derece bireyseldir ve kanserin kapsamı ve kişinin genel sağlığı da dâhil olmak üzere birçok faktöre bağlıdır.
Tedavi, kanseri iyileştirmek, yayılmasını önlemek veya bazen kişinin daha rahat olmasını sağlamak amacı ile yakınmaları en aza indirmek için kullanılabilir.
Artık kan veya kemik iliğinde herhangi bir anormal hücre olmadığında, kişinin remisyonda olduğu söylenir.
Kemik iliği kanserlerinin tedavisi şu şekilde sıralanabilir;
Kemoterapi: Kemoterapi, kanser hücrelerini öldürmek veya çoğalmalarını önlemek için verilen ilaçlardır. Birçok farklı kemoterapi tedavisi vardır. Damar içine serumla verilebileceği gibi, hap olarak da ağızdan alınabilir.
Hedefe yönelik tedavi (Akıllı moleküller): Kanser hücresinin oluşumundan sorumlu genetik ve moleküler mekanizmalara ya da kanser hücresinin üzerindeki o hücreyi tanımlayan kimlik belirteçlerine karşı geliştirilen tedavilerdir. İlacın tipine göre ağızdan hap veya damardan serum şeklinde verilebilirler. Her ilacın kendine özgü etki ve yan etkileri mevcuttur.
Kök hücre nakli: Kök hücre nakli bazı durumlarda bir seçenek olabilir, ancak herkes bu tür bir tedaviye aday değildir. Akut lösemilerde kök hücre nakli, hastalığın risk grubuna bakıldığında kötü risk özellikleri taşıyorsa, kemoterapi sonrası kemik iliği normalleştikten sonra önerilmektedir. Kronik lösemilerde nakil ilk tercih değildir, hastalığın gidişatına göre karar verilir. Nakledilecek kök hücreler damar içine verilmeden önce hastanın mevcut kemik iliğini öldürmek için yüksek dozda kemoterapi verilmesi gerekmektedir.
KEMİK İLİĞİ KANSERİ HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR
Kemik iliği kanseri tanısından sonraki durum hastadan hastaya önemli ölçüde değişmektedir. Erken teşhis olan birçok hasta tedaviye iyi yanıt verir ve remisyona girdikten sonra yıllarca kanserden kurtulur.
Bazı durumlarda kanser agresif olabilir ve tedaviye yanıt görülmeyebilir. Ek olarak, hem kanserin kendisi hem de kanser tedavileri, ciddi infeksiyon veya böbrek yetmezliği gibi hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir.
Kanser araştırması sürekli yeni tedaviler ve umut verici ilaçlar geliştirmektedir. Bu hastalıklara yakalanan kişi mevcut farklı tedavi seçenekleri hakkında doktoru veya uzmanıyla konuşmalıdır.
Kemik iliği kanserlerinde yaşam süresi hastalığın tipi, yaygınlığı ve evresi gibi kriterlere göre farklılık gösterebilmektedir. Her hastanın tedaviye vereceği yanıtın farklı olabileceği de unutulmamalıdır.
Genel olarak bahsetmek gerekirse;
Kemik iliği kanserlerini akut lösemiler ve kronik lösemiler olmak üzere iki ana başlık ve bunun yanında Multipl myelom denilen kemik iliği kanserini ayrı ayrı değerlendirmek gerekmektedir.
Kemik iliği kanseri hastalarının beslenmesi belirli durumlara göre farklılık gösterebilmektedir. Kemik iliği kanserinin kemoterapi tedavisi sırasında en sık karşılaşılan durum Nötropenidir. Nötropeni, WBC olarak bilinen lökositlerin bir alt tipi olan nötrofillerin sayısının düşmesidir. Bu durum enfeksiyon riskini artırdığı için hastaların beslenmede hijyene çok dikkat etmesi gerekmektedir. Bu nedenle mümkün olduğu kadar hijyenik ve iyi pişirilmiş yiyecekleri tüketmesi gerekir. Çiğ meyve ve sebze tüketimi genellikle önerilmemektedir. Ancak çiğ meyve ve sebze tüketilecekse hijyeni konusunda emin olunmalıdır.
Kemoterapi alınmayan durumlarda günlük taze meyve sebze tüketimine dikkat edilmeli ve bol su tüketilmelidir.
Kemoterapi alınan dönemde kan değerlerindeki değişikliklerin yanı sıra ishal gibi rahatsızlıklar da yaşanabilmektedir. Bu durumda bol su tüketimi, lifli gıdaların tüketilmesi, pişmiş patates gibi kuru yiyeceklerin tercih edilmesi önemlidir.
Aynı şekilde kemoterapi döneminde ağızda metalik tat alma hissi gelişebilir. Aşırıya kaçmamak kaydıyla hafif baharatlı yiyeceklerin tüketilmesi tavsiye edilebilir.
Hastalarda iştah azalması yaşanıyorsa sık ve az öğünlerle beslenilmelidir.
Kemik iliği kanseri hangi testle anlaşılır? Sorusu hastaların merak ettiği konuların başında gelmektedir. Kemik iliği kanserleri nasıl belli olur? Sorusunu yanıtı genel olarak şu şekilde cevaplanabilir;
Akut lösemilerde kandaki lökosit sayısının yüksek ya da düşük oluşuna eşlik eden kansızlık ve trombosit düşüklüğü şüpheyi artırır.
Kronik lenfosittik lösemide WBC denilen beyaz kan hücrelerinin artışıyla birlikte lökositin alt tipi olan lenfosit sayısının belirgin artışı şüpheyi artırabilir.
Kronik Myeloid Lösemi de WBC denilen lökositlerin aşırı artması tanıda şüpheyi artırır.
Ancak;
Kan değerlerindeki bazı parametlerin yüksekliği ya da düşüklüğü kemik iliği kanseri olduğunuzu göstermez. Kandaki belli değerlerin yükselip belli değerlerin düşmesi şüpheyi artırabilir ama kan değerlerindeki bu değişiklikler farklı rahatsızlıklardan da kaynaklanabilmektedir.
Kemik iliği kanseri genel bir ifadedir. Akut ve kronik lösemiler bu tanımın içindedir. Bunlara ek olarak Multipl Miyelom denilen plazma hücrelerinin kanserleşmesi ile oluşan kemik iliği kanseri de bu tanıma eklenebilir.
Kemik iliği kanserleri kanserleşen hücrelerin kemik iliğini işgal etmesi ve kan yapımını bozmasına bağlı olarak kansızlık ve kansızlık belirtileriyle ortaya çıkabilmektedir.
Kemik iliği kanserlerinin ilk belirtisi genellikle kan değerlerinde yaşanan değişikliklere bağlı yaşanmaktadır.
Akut lösemiler için evre kavramı yoktur. Akut lösemiler ani başlangıçlı kanserlerdir. Akut kelimesi zaten bu ani başlangıcı ve hızlı seyri göstermek için kullanılır. Akut lösemiye acilen tedavi başlanmazsa ortalama sağ kalım süreleri kısa olduğu için acil tedavi gereken bir hastalıktır.
Kronik Miyeloid Löseminin (KML) son evresi blastik evre olarak tanımlanmaktadır. KML Blastik evre hastalığı akut lösemiye dönüştüğünü işaret etmektedir.
Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) erken evrelerde tedavi gerektirmeyen “bekle-gör” stratejisinin uygulandığı bir hastalıktır. Son evre yani ileri evre tedavi edilmesi gereken evreyi ifade etmektedir. KLL son evrede dalak büyüklüğü, kemik ağrıları, kan değerlerinin düşmesi, trombosit sayısının düşmesine bağlı kanama bulguları gözükebilir
Multipl Miyelom hastalığının son evresinde kemik iliği işgaline bağlı kansızlık belirtileri yaşanabilir. Lökosit sayısının düşmesine bağlı sık enfeksiyon trombosit sayısının düşmesine bağlı kanama bulguları görülebilir.
İlik kanseri tehlikelidir. Tedavi edilmediği takdirde ölümcül bir hastalıktır.
Kemik iliği yetmezliği “Aplastik anemi” ve “Myelodisplastik sendrom” adı altında ikitürü vardır.
Myelodisplastik sendrom akut lösemi öncesi durumu gösteren bir hastalıktır. O yüzden kanser olarak kabul edilir.
Aplastik anemi denilen kemik iliği yetmezliği de kök hücredeki bozukluktan dolayı ileri dönemde akut lösemiye dönüşebilmektedir.
Kan kanseri de ilik kanseri de hematolojik kanserleri anlatmak için kullanılan ifadelerdir. Kan kanseri ifadesi daha çok akut lösemi için kullanılan bir ifadedir. Ancak Kronik Lenfositik Lösemi, Kronik Miyeloid Lösemi hem kemik iliği hem kan kanseri olarak ifade edilebilir. Multipl Miyelom ise plazma hücrelerinin kemik iliğinde yerleşim göstermesinden dolayı kemik iliği kanseri olarak belirtilir.
